Εικόνα 1 Το Στρουγκογέφυρο δεν υπάρχει πλέον. Χτίστηκε δίπλα στον Πεντάλοφο γεφυρώνοντας τον Πραμόριτσα. Η αυξανόμενη ζήτηση σε φθηνή καθαρή ενέργεια στην Ελλάδα, οδήγησε στην κατασκευή πολλών υδροηλεκτρικών έργων. Το φράγμα του Πραμόριτσα κατέκλυσε το Στρουγκογέφυρο το περασμένο καλοκαίρι. Δυστυχώς δεν μπορούμε να τα έχουμε όλα. (Φωτ: Α. Παφίλης)Η περίπτωση των παλιών πετρογέφυρων του Βοίου
Σε κάθε εποχή, κάθε τεχνικό έργο, κατασκευάζεται για να εξυπηρετήσει ορισμένες ανάγκες, και έχει έναν κύκλο ζωής. Μετά από την πάροδο ενός χρονικού διαστήματος ο κύκλος αυτός κλείνει, το έργο δεν εξυπηρετεί πλέον ανάγκες και απαξιώνεται οικονομικά, δηλαδή μετατρέπεται σε «απόβλητο». Αυτό μπορεί να οφείλεται είτε στο ότι φθορές και καταστροφές έχουν εξαλείψει το λειτουργικό ρόλο και την αξία του, είτε οι παλιές ανάγκες δεν υπάρχουν πια, είτε πάλι ότι νέες ανάγκες έχουν προκύψει και το έργο όχι μόνο δεν τις καλύπτει, αλλά εμποδίζει την ικανοποίησή τους.
Υπάρχει μια παλιά περιβαλλοντική – άρα οικονομική - αρχή για την παράτασης ζωής μιας κατασκευής : Η επαναχρησιμοποίηση. Με λίγες επεμβάσεις, η κατασκευή συντηρείται και συνεχίζει να καλύπτει τις αρχικές ανάγκες, ή μετασχηματίζεται ώστε να μπορεί να καλύπτει νέες. Για παράδειγμα, ένα δοχείο συντήρησης τυριού, μετά την κατανάλωση του περιεχομένου του βάφεται, γεμίζεται με χώμα και μετατρέπεται σε γλάστρα εξοικονομώντας εργασία και φυσικούς πόρους. Αν δεν γινόταν αυτή η μετατροπή θα καταναλώνονταν πρόσθετοι πόροι είτε για τη διαχείριση του πρώτου δοχείου ως αποβλήτου, είτε για την κατασκευή ενός νέου δοχείου (πχ πλαστική γλάστρα) στη θέση του παλιού. Τι πιο περιβαλλοντικό και οικονομικό; Στην κοινωνία μας βέβαια δε συνηθίζεται κάτι τέτοιο, το πλαστικό δοχείο θεωρείται αισθητικά «ανώτερο» και προτιμάται. Έχει μια συμβολική αξία για το σύγχρονο δυτικό άνθρωπο: «Είμαι αρκετά ευκατάστατος –άρα πετυχημένος-, και μπορώ να καταναλώνω περισσότερα από εσάς».
Οι συμβολικές αξίες όμως δεν προκαλούν πάντα πρόωρη απαξίωση των κατασκευών. Μπορούν να πάρουν τελείως διαφορετικό περιεχόμενο να προκαλέσουν το αντίθετο ακριβώς. Ένα παράδειγμα είναι ο Λευκός Πύργος της Θεσσαλονίκης. Αρχικά κατασκευάστηκε ως φρούριο. Μετά τη διάδοση της πυρίτιδας έχασε την αξία του και εξελίχθηκε σε στρατώνα, και στη συνέχεια σε φυλακή. Όταν η πόλη απελευθερώθηκε από τους Οθωμανούς έχασε και αυτήν την αξία του. Ήταν ένα όμορφο παλιό κτίριο, σε αξιόλογη θέση στην πόλη, που όμως κόστιζε για να συντηρηθεί. Παρόλα αυτά διατηρήθηκε. Έγινε καφετερία και σήμερα είναι μουσείο και τουριστικό αξιοθέατο. Αυτό όμως που κράτησε τον Πύργο στη ζωή δεν ήταν οι λειτουργικές του αξίες ως καφετερία και μουσείο, αλλά η συμβολική αξία που απέκτησε επιβιώνοντας τόσους αιώνες αλλάζοντας συνεχώς χρήση και ρόλο, προσαρμοζόμενος πάντα στις νέες συνθήκες. Είναι σύμβολο της σύγχρονης πόλης και μνημείο της νεότερης ιστορίας της, βασικό στοιχείο του δομημένου περιβάλλοντός της. Οι παράλληλοι ρόλοι που έχει αναλάβει συμβάλουν στην ένταξή του στον ιστό της πόλης. Δεν είναι δηλαδή ένα μνημείο «μούμια», αλλά ζωντανό κτήριο που λειτουργεί. Είναι η επαναχρησιμοποίηση που αναδεικνύει και ενίοτε μεγεθύνει τις συμβολικές αξίες μιας κατασκευής.
Εικόνα 2 Το γεφύρι της Βαθιάς χτισμένο το 1796 συνέδεε τη Χρυσαυγή με το Κριμήνι και Τσοτύλι, γεφυρώνοντας το ρέμα Βαθιά. Με την ανάπτυξη του οδικού δικτύου κατασκευάστηκε σύγχρονη γέφυρα από σκυρόδεμα δίπλα στο παλιό γεφύρι, αχρηστεύοντας το λειτουργικά τελείως. Αν και η κατασκευή της νέας γέφυρας προξένησε στο παλιό γεφύρι αρκετές ζημιές, το γεφύρι διασώθηκε χάρη στην κοινωνική του αξία. Δυστυχώς δεν έγινε το ίδιο με το γεφύρι της Ζώνης, όπου κατεδαφίστηκε κατά τη διάρκεια κατασκευής νέας γέφυρας στο ρέμα Τρανό.Η περίπτωση των πετρόκτιστων γεφυριών του Βοϊου
Κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας στο ορεινό Βόιο χτίστηκαν από πέτρα διάφορα γεφύρια. Τα πρώτα χρηματοδοτηθήκαν από αρματολίκια και κτηνοτρόφους και εξυπηρετούσαν τις ανάγκες μεταφοράς στρατιωτών και κοπαδιών. Στη συνέχεια, με την ανάπτυξη του εμπορίου άρχισαν να εξυπηρετούν κυρίως εμπορικά καραβάνια, ενώ παράλληλα χτίστηκαν επιπλέον γεφύρια. Με την ανάπτυξη του οδικού δικτύου, και την αραίωση του πληθυσμού λόγω μετανάστευσης, τα περισσότερα γεφύρια πέρασαν σε αχρηστία. Εξαίρεση αποτελούν αυτά που τροποποιήθηκαν κατασκευαστικά ώστε να δέχονται τροχοφόρα. Αν και λειτουργικά και οικονομικά απαξιωμένα, τα περισσότερα γεφύρια άντεξαν ως τις μέρες μας, χάρη στη συμβολική αξία που απέκτησαν λόγω παλαιότητας. Το κράτος, οι μετανάστες, αλλά και οι κάτοικοι των γύρω οικισμών τα συντηρούσαν κατά καιρούς, λόγω της μεγάλης κοινωνικής και συμβολικής αξίας που απέκτησαν.
Η συντήρηση όμως δεν αρκεί από μόνη της για να αναλάβει ένα μνημείο το ρόλο του. Σημασία έχει να ενταχθεί στην οικιστική δομή αποκτώντας επιπλέον κάποιο λειτουργικό ρόλο. Δυστυχώς, σε αντίθεση με τα κτήρια, τα πέτρινα γεφύρια δύσκολα μπορούν να αλλάξουν χρήση. Παραδείγματος χάρη, ένα παλιό πέτρινο σχολείο μπορεί να γίνει λαογραφικό μουσείο, ένα αρχοντικό να μεταμορφωθεί σε ξενώνα, ένα οικοτροφείο σε δημαρχείο, ένα γεφύρι όμως παραμένει γεφύρι του δρόμου του.
Η συντήρηση όμως δεν αρκεί από μόνη της για να αναλάβει ένα μνημείο το ρόλο του. Σημασία έχει να ενταχθεί στην οικιστική δομή αποκτώντας επιπλέον κάποιο λειτουργικό ρόλο. Δυστυχώς, σε αντίθεση με τα κτήρια, τα πέτρινα γεφύρια δύσκολα μπορούν να αλλάξουν χρήση. Παραδείγματος χάρη, ένα παλιό πέτρινο σχολείο μπορεί να γίνει λαογραφικό μουσείο, ένα αρχοντικό να μεταμορφωθεί σε ξενώνα, ένα οικοτροφείο σε δημαρχείο, ένα γεφύρι όμως παραμένει γεφύρι του δρόμου του.
Εικόνα 3 Το γεφύρι της Τσούκας κοντά στη Μόρφη. Χτίστηκε μέσα στη δεκαετία του 1720 με αγγαρείες των κατοίκων των γύρω οικισμών, και χρηματοδότηση από το αρματολίκι της περιοχής. Γεφυρώνει τον ποταμό Πραμόριτσα σε σημείο που υπήρχε δρόμος που συνέδεε τα χωριά των Γρεβενών με το Τσοτύλι. Επισκευάστηκε μεταπολεμικά με έξοδα μεταναστών από τη Μόρφη. Αν και είναι το δεύτερο παλιότερο «εν ζωή» γεφύρι στο Νομό Κοζάνης, είναι σχετικά άγνωστο, γιατί βρίσκεται μακριά από οικισμούς και το οδικό δίκτυο. Ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός ότι βρίσκεται σε διασταύρωση παλιών δρόμων, οι οποίοι διέρχονται από περιοχή ιδιαίτερου φυσικού κάλλους. Η διαδρομή Δασσύλειο – Δίλοφο – Τσούκα – Χρυσαυγή και η διαδρομή Πεντάλοφος – Αγ Σωτήρα – Τσούκα – Μόρφη – Τριάδα, προσφέρονται για πολλές δραστηριότητες, και διαδρομές διαφορετικής διάρκειας και δυσκολίας συνδέοντας δύο τουλάχιστον χαρακτηρισμένους παραδοσιακούς οικισμούς και πέντε γεφύρια.
Ίσως η καλύτερη λύση είναι να επαναχρησιμοποιηθεί μαζί με το δρόμο του. Πώς όμως μπορούν να επαναχρησιμοποιηθούν τα καλντερίμια του 18ου αιώνα στο παρόν; Υπάρχει μια μικρή μερίδα του πληθυσμού στη χώρα μας, η οποία είναι πιο μικρή σε σχέση με άλλες Ευρωπαϊκές χώρες και η οποία χρειάζεται τέτοιους δρόμους. Είναι άνθρωποι που ασχολούνται με την πεζοπορία και τη ορεινή ποδηλασία. Η μετατροπή των παλιών εμπορικών δρόμων σε πεζοπορικές, ποδηλατικές, ιππήλατες ή και μοτοσικλετιστικές διαδρομές, και η προβολή τους στις ενδιαφερόμενες ομάδες πληθυσμού αποτελούν ίσως τη μοναδική λύση για να επαναλειτουργήσουν τα γεφύρια. Η περιοχή εξάλλου, λόγω του φυσικού της περιβάλλοντος έχει κάποιες δυνατότητες ανάπτυξης του οικοτουρισμού.
Εκτός όμως από την αύξηση της οικονομικής αξίας των γεφυριών, αυξάνονται παράλληλα η κοινωνική και συμβολική αξία τους, σε μια περιοχή που δεν έχει βυζαντινά μνημεία και οι αρχαιότητές της έχουν περισσότερο επιστημονική παρά κοινωνική σημασία.
Σε τελική ανάλυση το μέλλον των γεφυριών θα κριθεί από τις ανάγκες της κοινωνίας. Το ποιες είναι αυτές και πως ιεραρχούνται είναι ένα θέμα που σηκώνει πολλή συζήτηση. Πάντως οι κοινωνίες κρίνονται και με βάση αυτό το κριτήριο : πως δηλαδή αξιολογούν, διεκδικούν και ικανοποιούν τις ανάγκες τους.
21 / 1/ 2008
ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗ ΚΙΝΗΣΗ ΚΟΖΑΝΗΣ
Εκτός όμως από την αύξηση της οικονομικής αξίας των γεφυριών, αυξάνονται παράλληλα η κοινωνική και συμβολική αξία τους, σε μια περιοχή που δεν έχει βυζαντινά μνημεία και οι αρχαιότητές της έχουν περισσότερο επιστημονική παρά κοινωνική σημασία.
Σε τελική ανάλυση το μέλλον των γεφυριών θα κριθεί από τις ανάγκες της κοινωνίας. Το ποιες είναι αυτές και πως ιεραρχούνται είναι ένα θέμα που σηκώνει πολλή συζήτηση. Πάντως οι κοινωνίες κρίνονται και με βάση αυτό το κριτήριο : πως δηλαδή αξιολογούν, διεκδικούν και ικανοποιούν τις ανάγκες τους.
21 / 1/ 2008
ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗ ΚΙΝΗΣΗ ΚΟΖΑΝΗΣ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου